Co to są polifenole?
Fitochemikalia to substancje czynne pochodzenia roślinnego – naturalne związki chemiczne występujące w roślinach – nadają im barwę, smak i aromat. W naturze jest wiele naturalnych fitochemikaliów żywieniowych.
Polifenole są jedną z największych i najbardziej znanych substancji fitochemicznych w grupie i dodatkowo dzielone na mniejsze grupy ze względu na zróżnicowany charakter. Obecnie najlepiej poznaną grupą polifenoli, a zarazem najbardziej liczną, są flawonoidy. W naturze polifenole są potrzebne roślinom, w celu ochrony przed owadami, grzybami i wirusami.
Polifenole są przeciwutleniaczami (antyoksydantami) którym przypisuje się dobroczynny wpływ na zdrowie człowieka.
Więcej informacji na temat polifenoli i ich efektów można znaleźć w publikacji naukowej: Phytochemicals in cancer prevention and management
Klasyfikacja i źródła fitochemikaliów
Polifenole można podzielić pod względem budowy na trzy główne grupy związków organicznych, jak:
- Kwasy fenolowe (kwasy: galusowy, elagowy, salicylowy, hydroksybenzoesowy, chlorogenowy)
- Flawonoidy (bioflawonoidy), które można podzielić na:
– Flawony (apigenina, hesperydyna, luteolina)
– Flawanony (naringenina, hesperydyna, taksifolina)
– Flawonole (rutyna, kwercetyna, kempferol, mirycetyna)
– Flawanole (katechina, epikatechina, epigallokatechina)
– Izoflawony (daidzeina, genisteina, glicyteina)
– Antocyjany i proantocyjany (cyjanidyna, petunidyna, malwidyna, delfinidyna) - Inne związki fenolowe (taniny, kapsaicyna) Flawonoidy oraz pozostałe grupy polifenoli były i są przedmiotem wielu badań naukowych. Nadal nie udało się zebrać informacji związanych ze szczegółowymi mechanizmami działania polifenoli. Niemniej szereg badań potwierdziło korzystny wpływ tych związków organicznych na zdrowie.
Polifenole gdzie najwięcej – polifenole w żywności
Nasz organizm nie jest w stanie syntetyzować polifenoli samodzielnie i dlatego musimy jest dostarczać systematycznie z zewnątrz, największe stężenie polifenoli występuje w skórce owoców.
Głównym źródłem polifenoli w pożywieniu są owoce i warzywa, niemniej zawartość polifenoli w poszczególnych gatunkach warzyw i owoców jest zróżnicowana. Ponadto, polifenole wchodzą w skład np. zielonej herbaty, yerba mate, kakao, orzechów, ziaren i warzyw strączkowych.
Poziom polifenoli w pożywieniu jest w dużej mierze zależny od sposobu jej przechowywania oraz stosowanych technik przyrządzania posiłków. Przetwarzanie i oczyszczanie roślinnego pokarmu wpływają na obniżenie poziomu przeciwutleniających związków w pożywieniu.
Kwasy fenolowe
Kwasy fenolowe posiadają silne działanie antynowotworowe. Ponadto działają one antybakteryjnie. Oprócz wspomnianych już kwasów takich jak: galusowy, elagowy, salicylowy, hydroksybenzoesowy, chlorogenowy, syryngynowy można wymienić jeszcze kwas wanilinowy.
Cenne flawonoidy
Jedną z trzech grup polifenoli są flawonoidy (bioflawonoidy), które znacząco zmniejszają ryzyko zachorowania na choroby serca i układu krążenia. Związki flawonoidowe chroni nie tylko przed chorobą wieńcową, ale również przed udarem mózgu i nowotworami płuc. Spożywanie produktów pochodzenia roślinnego, które są bogate we flawonoidy oraz wypijanie około 1 lampki czerwonego wina pomaga zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych. Flawony występują w zielonej herbacie, miłorzębie, pietruszce (korzeń i naciowy), selerze naciowym, jabłkach, wiśniach, winogronach i cytrynach. Flawanony występują w pomarańczach i grejpfrutach. Źródła flawanoli to: jabłka, brzoskwinie, czerwone winogrona.
Flawonole – silne barwniki
Flawonole należące do grupy flawonoidów nadają owocom żółtą barwę. Flawonole zasługują na szczególną uwagę. Ich działanie polega na hamowaniu procesu utleniania frakcji LDL cholesterolu i utrzymaniu optymalnego poziomu cholesterolu HDL. Utrzymanie odpowiedniej ilości flawonoli w diecie umożliwia poprawę profilu lipidowego oraz hamowanie tworzenia się blaszek miażdżycowych. Flawonole zmniejszają ryzyko rozwoju guzów nowotworowych. Flawonole występują w takich owocach jak: ciemne winogrona, jabłka, czarny bez, dzika róża, czereśnie, czarna porzeczka, truskawka, żurawina, aronia, czarna jagoda, malina, a także w: brokułach, żółtej cebuli, kaszy gryczanej, pomidorach, szpinaku.
Antocyjany – wartościowe barwniki
Antocyjany są barwnikami nadającymi owocom niebieski, fioletowy lub czerwony kolor. Najwięcej barwników rozpuszczalnych w wodzie znajduje się w niektórych jagodowych owocach. Antocyjany są bardzo wrażliwe na wysoką temperaturę oraz charakteryzują się bardzo dużą aktywnością biologiczną. Antocyjany są stosowane w leczeniu wrzodów, krótkowzroczności i kruchości naczyń krwionośnych. Wartościowe barwniki mogą też wpływać na opóźnienie rozwoju choroby wieńcowej i arteriosklerozy. Antocyjany działają przeciwzapalnie i skutecznie łagodzą stres oksydacyjny.
Proantocyjany są jedną z grup tanin. Wyróżniają się one na tle innych związków silną aktywnością przeciwutleniającą. Moc antyoksydacyjna tych związków organicznych jest około 50 razy silniejsza w porównaniu z witaminą C. Wymienione związki organiczne zapewniają ochronę przed uszkodzeniami powodowanymi przez słońce. Wpływają one także na poprawę widzenia i krążenia krwi.
Antocyjany i proantocyjany występują w dużych ilościach w takich owocach jak: aronia, czarna porzeczka, truskawka, winogrona, wiśnie, bez czarny, borówka czernica, jeżyny, malina, poziomka, granat, żurawina, występują też w warzywach – czerwonej cebuli, czerwonej kapuście, burakach, bakłażanie.
Najbardziej znane fitochemikalia:
- Karotenoidy – popularne przeciwutleniacze występujące powszechnie w pomarańczach, marchewkach, pomidorach oraz innych roślinach koloru żółtego, pomarańczowego i czerwonego. Karotenoidy pełnią rolę barwnika, są również głównym źródłem witaminy A. Jedne z najczęściej spożywanych fitochemikaliów.
- Resveratrol – występuje w winie i znany jest głównie z tego, że hamuje proces starzenia. Wielu naukowców twierdzi, że resveratrol jest jednym z głównych składników zdrowego stylu życia.
- Flawonoidy – to duża grupa fitochemikaliów, zawierająca m.in. kwercetynę (cebule), katechiny (zielona herbata), antocyjany (jagody) i izoflawony (soja). Flawonoidy to obecnie najczęściej badane fitochemikalia, dzięki nim wiemy o wielu zdrowotnych zaletach jagód czy zielonej herbaty.
- Lignany – występują w ziarnie oraz nasionach i mogą działać jak estrogen. Prowadzone są właśnie badania, które mają wykazać jaki wpływ mają lignany na raka piersi oraz raka prostaty.
- Fitosterole – występują w orzechach, nasionach, ziarnie i olejach roślinnych. Mocno obniżają poziom cholesterolu.
- Betalainy – występują w burakach i posiadają właściwości antyrakowe, jednak potrzebne są dalsze badania, które pozwolą dokładnie ustalić, jaki wpływ mają betalainy na walkę z rakiem. (http://www.odzywianie.info.pl)
Polecane artykuły (w j.polskim):
- „Naturalne polifenole w chemoprewencji raka gruczołu krokowego – od badań podstawowych do testów klinicznych” Ewelina Szliszka, http://www.przeglad-urologiczny.pl/artykul.php?2324
- „Polifenole w profilaktyce chorób cywilizacyjnych“ autorzy: Aneta Koszowska, *Anna Dittfeld, Anna Puzoń-Brończyk, Justyna Nowak, Barbara Zubelewicz-Szkodzińska, http://www.czytelniamedyczna.pl/4658,polifenole-w-profilaktyce-chorob-cywilizacyjnych.html
- „Polifenole pochodzące z owocu granatu w leczeniu raka Stercza. Nowe perspektywy oraz kliniczne i przedkliniczne dane na temat działania polifenoli owocu granatu”, Ludwig Manfred Jacob, Karl Friedrich Klippel , http://www.przeglad-urologiczny.pl/artykul.php?1648
- „Żywienie w profilaktyce nowotworów. Część I. Polifenole roślinne, karotenoidy, błonnik pokarmowy“ Justyna Zalega, Dorota Szostak-Węgierek http://www.phie.pl/pdf/phe-2013/phe-2013-1-041.pdf
- „Wpływ roślin i innych składników pożywienia na przerzuty nowotworów układu moczowo-płciowego”, Dorota M. Olszewska-Słonina , http://www.przeglad-urologiczny.pl/artykul.php?2120
